Film oparty został na głośnej powieści Güntera Grassa, niemieckiego pisarza gdańszczanina, powstałej w 1959 r. Tekst, nawiązujący do tradycji literatury łotrzykowskiej, zasłynął oryginalnością i ostrością spojrzenia na niedawną historię, sarkazmem rozliczeń, bujnym – podszytym zmysłowością i ostentacyjnym seksem – ujęciem świata oraz niezwykłym kunsztem formy. To ważne i atrakcyjne dzieło stanowiło przez 20 lat dużą pokusę dla filmowców, ale jednocześnie jego skomplikowana struktura była trudną do pokonania przeszkodą. Dopiero projekt Schlöndorffa przedstawiony Grassowi zyskał jego akceptację.

Filmowy „Blaszany bębenek” jest epicką opowieścią o kilkupokoleniowej rodzinie gdańskich mieszczan w okresie 1899-1945. Zasadniczy czas akcji to lata wzrastającego hitleryzmu, jego triumfów i klęski III Rzeszy. Głównym bohaterem jest Oskar Matzerath, który wśród miernych ludzi i napierających nazistów podejmuje decyzję o zahamowaniu swego wzrostu, pozostania innym, wiecznym dzieckiem-obserwatorem podłej skarlałej rzeczywistości. Ze swym magicznym bębenkiem zdolny jest do interpretacji wydarzeń, a nawet częściowego na nie wpływania; ostrym krzykiem tłukącym szkło jest w stanie zaznaczyć swój protest. Świat przedstawiony funkcjonuje na pograniczu rzetelnego realizmu, nie stroniącego od wyrazistości obrazu i obyczajowej pikanterii oraz irrealizmu i baśniowości, groteski i surrealizmu.