Nieoczekiwane spotkanie dwóch kobiet: żyjącej w Stanach Elżbiety, Żydówki polskiego pochodzenia, badającej losy ocalonych z Zagłady, i starszej już profesor etyki. Poznały się przed laty, lecz dopiero teraz Zofia rozpoznała w niej dziewczynkę, której w czasie niemieckiej okupacji, dla ratowania zagrożonego dekonspiracją ruchu oporu, musiała odmówić pomocy. Motyw odmowy, jaki zapamiętała Elżbieta, to niemożliwość złożenia fałszywego świadectwa przed Bogiem. Zofia przez dziesięciolecia żyła w poczuciu winy za śmierć niewinnego dziecka; Elżbieta – z poczuciem odrzucenia.
Film zainspirowany zapewne przez Hannę Krall („Czasami opowiadałam Kieślowskiemu o dziewczynce, którą znałam dość dobrze – tej z „Dekalogu VIII”) to jedna z pierwszych w polskim kinie opowieść o Zagładzie, o Polakach i Żydach, nie ulegająca niepotrzebnym uproszczeniom niedawnego „Pokłosia”. Reżyser wskazuje winę, a równocześnie nierozwiązywalny dylemat, stając ostatecznie po stronie dziecka: historia z „Dekalogu, dwa” opowiedziana przez Zofię w uniwersyteckiej auli i jej konkluzja („życie dziecka jest najważniejsze”) wywołuje wspomnienia Elżbiety (i spojrzenie niewidzialnego studenta o znanej już twarzy). Kieślowski nie zamyka się jednak w przeszłości, lecz pokazuje rozwiązanie. Jest nim rozplątywanie krzywdzących kłamstw, odnalezienie prawdy o motywach działania oraz przebaczenie, bez którego przyszłość będzie gorzka. Ósmy film – po raz pierwszy od „Dekalogu, jeden” – stawia również wyraziście pytanie o Boga: w nocnej rozmowie obu kobiet zostaje przywołane Jego imię, znane ze Starego i Nowego Testamentu.
ks. Marek Lis
Uniwersytet Opolski
Nagrody:
- MFF Wenecja 1989: nagroda Young Cinema, nagroda FIPRESCI
- Międzynarodowe Spotkania Filmowe, Dunkierka 1989: Nagroda Krytyki
- World Film Festival, Montreal 1989: Nagroda Krytyki
- MFF San Sebastian, 1989: nagroda OCIC
- MFF Sao Paulo, 1989: nagroda krytyki filmowej
- Nagroda za reżyserię (przyznawana przez pismo „Ekran”) za rok 1989: Złoty Ekran
- Srebrna Taśma 1990 – nagroda Stowarzyszenia Włoskiej Krytyki Filmowej
- Nagroda Specjalna Amerykańskiego Stowarzyszenia Krytyków Filmowych NSFC 2000
