„Pamiętaj, by dzień święty święcić”. A o nocy, nawet jeśli jest to wigilia i noc Bożego Narodzenia, też trzeba pamiętać? Osamotniony ojciec z „Dekalogu, jeden” przez chwilę patrzy w okno mieszkania sąsiadów z parteru, siedzących przy stole, czekających na prezenty. Pogodny obraz kochającej się rodziny pęka, gdy Janusz wychodzi z domu, sprowokowany przez Ewę, z którą kiedyś łączył go romans. Pod pretekstem poszukiwania jej zaginionego męża razem przemierzają opustoszałe miasto. Nad ranem dawne uczucie zdaje się na nowo eksplodować, gdy do drzwi o tej niezwykłej porze dzwonią mali kolędnicy, śpiewający o narodzeniu Chrystusa. Przed świtem Ewa wyjaśnia Januszowi, że podjęła sama ze sobą niebezpieczny zakład, nie chcąc spędzać świątecznej nocy samotnie. Inna kobieta, żona Janusza, czekała na niego całą noc, domyślając się, co było rzeczywistą przyczyną jego wyjścia z domu: „Ewa? – Ewa…”

Film, nawiązujący do trzeciego przykazania, pokazuje całościowe rozumienie Dekalogu: złamanie tylko jednego przykazania prowadzi do naruszenia także pozostałych. Janusz opuszcza rodzinę, pożąda, niebezpiecznie prowadząc samochód naraża swoje i innych życie; Ewa balansuje na granicy cudzołóstwa, myśli o samobójstwie; oboje kłamią. Kieślowski przygląda się ich słabościom i uwikłaniom ze współczuciem, pozwala wreszcie na znalezienie drogi wyjścia. Symbolem staje się grany przez Artura Barcisia motorniczy tramwaju, na wprost którego pędzi Janusz: trzeba trzymać się właściwej drogi. Nadzieję niesie też finałowa scena wyznania Janusza i milczącego przebaczenia żony.

ks. Marek Lis
Uniwersytet Opolski

Nagrody:

• MFF Wenecja 1989: nagroda Young Cinema, nagroda FIPRESCI
• Międzynarodowe Spotkania Filmowe, Dunkierka 1989: Nagroda Krytyki
• World Film Festival, Montreal 1989: Nagroda Krytyki
• MFF San Sebastian, 1989: nagroda OCIC
• MFF Sao Paulo, 1989: nagroda krytyki filmowej
• Nagroda za reżyserię (przyznawana przez pismo „Ekran”) za rok 1989: Złoty Ekran
• Srebrna Taśma 1990 – nagroda Stowarzyszenia Włoskiej Krytyki Filmowej
• Nagroda Specjalna Amerykańskiego Stowarzyszenia Krytyków Filmowych NSFC 2000