„Niech pan przysięgnie”: w skierowanym do oschłego ordynatora żądaniu ciężarnej Doroty, szarpiącej się między miłością do umierającego męża, do przebywającego za oceanem kochanka a pragnieniem niemożliwego dotąd macierzyństwa, brzmi echo drugiego przykazania Dekalogu. Lekarz odmawia podania jednoznacznej diagnozy, póki nie zrozumie, że stawką jest życie nienarodzonego dziecka. Wspomnienia odsłaniają dramat, jakiego doświadczył podczas wojny, gdy stracił całą rodzinę: pozostała mu po nich fotografia i okaleczona wiara w Boga, który przestał być dla niego Wszechmocny, jest zaledwie prywatnym Bogiem. Jednak postać grana przez Artura Barcisia, niezauważanego przez nikogo pielęgniarza, przywołuje tę Rzeczywistość, która nie poddaje się ludzkim przewidywaniom i ograniczeniom.

Finałowa część drugiej odsłony „Dekalogu” zawiera dwie poruszające sekwencje: najpierw mistrzowski traveling utopijny, przenoszący widza od samotności bohaterów, zamkniętych w mikroświatach własnych przeżyć, do szpitalnego pokoju, gdzie w szklance kompotu rozgrywa się walka pszczoły o życie, symbolicznie zapowiadająca zwycięstwo nad śmiercią. Zakończenie nabiera charakteru wyraziście religijnego: Andrzej, upodobniony w filmie do umarłego Chrystusa z renesansowego obrazu Andrei Mantegni, w nocnej rozmowie z ordynatorem wyznaje, że wraca „stamtąd”. Niejednoznaczność zakończenia – być może rozmowa z Andrzejem to tylko senne marzenie lekarza? – znajduje wyjaśnienie w piątym i ósmym epizodzie cyklu, co jednak nie rozwiewa kilku wątpliwości.

ks. Marek Lis
Uniwersytet Opolski

Nagrody:

• MFF Wenecja 1989: nagroda Young Cinema, nagroda FIPRESCI
• Międzynarodowe Spotkania Filmowe, Dunkierka 1989: Nagroda Krytyki
• World Film Festival, Montreal 1989: Nagroda Krytyki
• MFF San Sebastian, 1989: nagroda OCIC
• MFF Sao Paulo, 1989: nagroda krytyki filmowej
• Nagroda za reżyserię (przyznawana przez pismo „Ekran”) za rok 1989: Złoty Ekran
• Srebrna Taśma 1990 – nagroda Stowarzyszenia Włoskiej Krytyki Filmowej
• Nagroda Specjalna Amerykańskiego Stowarzyszenia Krytyków Filmowych NSFC 2000